Pasażerowie z dyliżansu (Les voyageurs de l’impériale) – powieść Louisa Aragona wydana po raz pierwszy w 1942 w języku angielskim i w 1946 po francusku, trzeci tom cyklu Świat rzeczywisty. Koncepcja tego utworu wiązała się z osobistymi refleksjami autora wynikłymi z jego obserwacji postawy społeczeństwa francuskiego wobec wojny domowej w Hiszpanii i w przededniu II wojny światowej. Wpisując dzieło w cykl powieściowy, Aragon pragnął, aby pozostawało ono w silnym kontraście z utworem poprzednim, Pięknymi dzielnicami. Podczas gdy w dziele tym wskazywał oparty na własnych lewicowych przekonaniach politycznych wzorzec postępowania w życiu społecznym i osobistym, Pasażerowie z dyliżansu ukazywać mieli postawę, której autor przeciwstawiał się – dobrowolne wycofanie się z polityki i dążenie wyłącznie do realizacji doraźnych celów prywatnych. Pierwsze wydanie polskie powieści ukazało się dopiero w 1960. [www.wikiwand.com]

Akcja dzieła rozgrywa się między rokiem 1889 a wybuchem I wojny światowej. Średniozamożne małżeństwo Pauliny i Piotra Mercadierów, początkowo szczerze w sobie zakochane, z biegiem lat zamienia się w fikcję. Piotr, dawny nauczyciel historii i miłośnik sztuki, pragnąc jak najszybciej się wzbogacić zostaje spekulantem giełdowym i całkowicie przestaje interesować się rodziną, porzuca przyjaciół, zaniedbuje wychowanie syna Paskala, ciągle mając poczucie bezsensu życia. W czasie wakacji w zamku Sainteville czterdziestoletni już Piotr nawiązuje romans z zubożałą arystokratką Blanką Pailleron, który kobieta zrywa, gdyż musi zajmować się samotnym wychowaniem córki. Epizod ten utrwala w nim przekonanie o absurdzie życia, opartego na hipokryzji i wzajemnym oszukiwaniu się. Na krótko wraca do rodziny, traci cały majątek w nowych spekulacjach, po czym porzuca żonę i dziecko w całkowitej nędzy. Piotr podróżuje po Europie, stale obracając się w kręgach hazardzistów i graczy giełdowych, przyglądając się panującym w różnych krajach stosunkom społecznym, odwiedzając miejsca, o których dotąd tylko czytał jako historyk sztuki. Na krótko znajduje szczęście w platonicznym związku z Reginą, spotkaną w Monte Carlo, którą porzuca, gdy dowiaduje się, że równolegle była ona cudzą utrzymanką. Podróż pod Włoszech doprowadza go do utwierdzenia się w swoim egoizmie: przekonany, że nie może wzorem swoich przodków odegrać znaczącej roli w dziejach, postanawia od tej pory jedynie wędrować po świecie i zaspakajać doraźne pragnienia, niczym się nie interesując. Wyjeżdża do Egiptu, następnie do Ameryki; w ten sposób mija dziesięć lat. Z powodu nieudanej gry na giełdzie musi jednak powrócić do Francji zrujnowany. Po przyjeździe do Paryża dochodzi do wniosku, że jego wolność, o którą tak zabiegał, była ściśle związana z posiadanym majątkiem. Konstatacja ta sprawia, że pogrąża się w całkowitej apatii. Mija kilka lat. Piotr, który stracił wszystkie pieniądze, zmuszony jest do przyjęcia posady nauczyciela gimnazjalnego, jaką uzyskuje dzięki pomocy starego znajomego. Żyje w całkowitej samotności, obojętnie traktuje zakochaną w nim Dorę, kobietę w jego wieku. Pogrążony w apatii, z czasem odnajduje jedyne szczęście w obserwowaniu swojego wnuka bawiącego się w parku. W tym samym czasie jego syn Pascal, zmuszony do podjęcia pracy dla utrzymania siebie i matki, żeni się z przyjaciółką z dzieciństwa, której jednak nie potrafi uczynić szczęśliwą, powtarzając nieświadomie błędy swojego ojca. Pogrąża się w rozpaczy, gdy kobieta umiera. W tym czasie Piotr decyduje się na próbę kontaktu z synem, wysyła do niego list, jednak tego samego dnia, przebywając z Dorą w willi w Garches, umiera na atak paraliżu. Jest rok 1914: Pascal udaje się na wojnę, nigdy nie spotkawszy się ponownie z ojcem. Będąc żołnierzem, zastanawia się nad przyczynami wybuchu konfliktu: dochodzi do wniosku, że winien był indywidualizm poprzedniego pokolenia, którego przedstawiciele, chociaż widzieli zagrożenia wynikające z porządku społecznego, nie zaangażowali się w jego naprawę, pozwalając tym samym na katastrofę, jaką jest dla zwykłych ludzi wojna. [www.wikiwand.com].